Bu yazının amacı, görüşmeleri 2002 yılında başlayan, 13 Aralık 2006'da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda oylamasız kabul edilen ve 3 Mayıs 2008'de yürürlüğe giren ‘BM Engelli Hakları Sözleşmesi’ ile ilgili bazı açıklamalarda ve KKTC için de bazı saptamalarda bulunmaktır.
'BM Engelli Hakları Sözleşmesi'nde 'Engelli' kavramı; diğer bireylerle eşit koşullar altında topluma tam ve etkin bir şekilde katılımlarının önünde engel teşkil eden uzun süreli fiziksel, zihinsel, düşünsel ya da algısal bozukluğu bulunan bireyleri içermektedir.
Bugün itibarıyla 160 ülke tarafından imzalanmış ve 175’i tarafından onaylanmış bulunan 50 maddeden oluşan ‘Engelli Hakları Sözleşmesi’*, engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını teşvik ve temin etmeyi ve insanlık onurlarına saygıyı güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Sözleşmenin, henüz 92 ülke tarafından imzalanmış ve 92'si tarafından da onaylanmış bulunan 18 maddeden oluşan ‘ihtiyari protokolü’** ise, kişi ve gruplara sözleşmenin uygulanmasını denetlemek üzere kurulan Birleşmiş Milletler’in 'Engellilerin Haklarına İlişkin Komitesi’ne iç hukuk yolları tüketildikten sonra başvuru olanağı tanımaktadır.
'BM Engelli Hakları Sözleşmesi'nin dayandığı genel ilkeler ise; (1) Kendi seçimlerini yapma özgürlükleri ve bağımsızlıklarını da kapsayacak şekilde, engellilerin insanlık onuru ve bireysel özerkliklerine saygı gösterilmesi; (2) Engellilere ayrımcılık yapılmaması; (3) Engellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanması; (4) Farklılıklara saygı gösterilmesi ve engellilerin insan çeşitliliğinin ve insanlığın bir parçası olarak kabul edilmesi; (5) Fırsat eşitliğinin sağlanması; (6) Erişilebilirlik; (7) Kadın-erkek eşitliği; (8) Engelli çocukların gelişim kapasitesine ve kendi kimliklerini koruyabilme haklarına saygı duyulmasıdır.
'Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi' taraf devletler için şu genel yükümlülükleri taşır:
(1) Devletler, engelliliğe dayalı herhangi bir ayrımcılığa izin vermeksizin tüm engellilerin insan hak ve temel özgürlüklerinin eksiksiz olarak yaşama geçirilmesini sağlamak ve engellilerin hak ve özgürlüklerini güçlendirmekle yükümlüdür.
(2) Devletler, ekonomik, sosyal ve kültürel haklarla ilgili olarak kaynakları ölçüsünde azami tedbirleri almayı ve gerektiğinde uluslararası işbirliği çerçevesinde engellilerin bu haklardan tam olarak yararlanmasını aşamalı olarak sağlamak için 'Sözleşme’de yer alan ve uluslararası hukuka göre derhal uygulanması gereken yükümlülükleri yerine getirmeyi taahhüt eder.
(3) Devletler, 'Sözleşme’nin uygulanmasını sağlayacak yasaların ve politikaların geliştirilmesi ve yaşama geçirilmesi ile engellilere ilişkin diğer karar alma süreçlerinde engelli çocuklar da dahil olmak üzere engellilere onları temsil eden örgütler aracılığıyla sürekli danışacak ve etkin bir şekilde bu sürece dahil edeceklerdir.
Bu noktada, bir devlet olduğu iddiasında olan KKTC'nin, her ne kadar Birleşmiş Milletler tarafından tanınmasa ve bu 'sözleşme'ye imza atmamış olsa da engelli insanları için evrensel olan bu sözleşme'nin tüm yükümlülüklerini yerine getirme zorunluluğu bulunmaktadır.
Evrensel 'Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi' doğrultusunda, siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlamayı ortadan kaldırmak üzere gerekli tüm uygulamaları sağlayacak bilgi, eğitim-öğretim, sağlık, ulaşım habilitasyon ve rehabilitasyon, istihdam, sosyal koruma, fonlandırma vd. sistemlerinin, sosyal politikaların ve yasaların bulunmadığı ve/veya uygulan(a)madığı bir devletin gerçekte varlığından söz edilebilir mi?
_________
* Sözleşme Türkiye ve Kıbrıs Cumhuriyet tarafından aynı tarihte 30-3-2007'de imzalanmıştır. Sözleşmeyi onaylama tarihi ise Türkiye için 28-9-2009, Kıbrıs Cumhuriyeti için 27-6-2011'dir.
** 'İhtiyari Protokol' Kıbrıs Cumhuriyet tarafından 30-3-2007'de Türkiye tarafından ise, 28-9-2009'da imzalanmıştır. 'İhtiyari Protokol'u onaylama tarihi Kıbrıs Cumhuriyeti için 27-6-2011'dir. Türkiye 'İhtiyari Protokol'u henüz onaylamamıştır
Kaynakça:
United Nations. (2006). Convention on the rights of persons with disabilities and optional protocol. www.un.org/disabilities/documents/convention/convoptprot-e.pdf Erişim tarihi: 02.12.2017